A VOLTAS COA “FOLIADA DE TENORIO”

A VOLTAS COA “FOLIADA DE TENORIO”
……..Fai cousa dun par de anos, e cando me atopaba botando unhas cantiguiñas nunha das mesas que hai na Carballeira de San Xusto, achegáronse a min dúas mulleres entre estranas e curiosas, e con moitas ganas de cantar.
……..E como non. Entre algunha outra, cantamos a Foliada de Tenorio. Pero nada mais empezar, decateime de que as cousas non ian ben, e que o que elas cantaban, non tiña nada que ver co que cantaba eu.
……..Fixéronme saber, que a letra que se canta hoxe en día, non ten nada que ver coa verdadeira da cantiga. Que a actual, foi cousa de Avelino Cachafeiro, e que por iso fala de Soutelo.
……..E díronme o texto que según elas é o verdadeiro, e ata me comentaron que uns canteiros, labraron xa fai moitos anos o retrouxo nun penedo que hai nun lado da estrada que vai a Carballedo, pero que entre a matogueira e os alcolitros que prantaron, xa non se da chegado a el.
……..Así que, sexa certo ou non, alá vai o texto que según elas, é o verdadeiro.

FOLIADA DE TENORIO
Carballeira de Tenorio,
heina de mandar cortare,
cando vou pra Pontevedra,
quítame a vista do mare.
Ea, ea, salerosa… quítame a vista do mar-e.
—
RETROUSO
Como se colean as troitas n’a i’auga,
asi se menea teu corpo salada.
Como se colean as troitas no rio,
asi se menea teu corpo frorido.
—
Baila nena, baila nena
e non pares de bailar-e,
qu’as estrelas tamen bailan
sen perder seu alumar-e
Ea, ea, salerosa… sin perder seu alumar-e.

Anque me oiras cantar-e,
un ano mais nove meses,
nunca m-has d’ouir deci-re,
a mesma copla dúas veces.
Ea, ea, salerosa… a mesma copla dúas vece-es.

Se queredes que vos cante,
tendes que darme diñeiro,
porqu’a miña gargantiña,
non m’a fix’un carpinteiro.
Ea, ea, salerosa… non ma fix-un carpinteiro

SAN ANTONIO, SAN GONZALO E SANTA ANA.

SAN ANTONIO, SAN GONZALO E SANTA ANA
.       Contan os mais vellos do lugar, que cando Deus repartiu as competencias que lle corresponderían a cada santo, cometeu un erro. Un erro de duplicidade, xa que otorgoulles sen decatarse, as labouras de casamenteiro a dous santos ó mesmo tempo: a San Antonio e a San Gonzalo.
.       O conflicto que creou entre os dous santos, foi tan grande e chegou a tal punto, que cando unha moza lle pedía a un deles pra se casar, o outro sentía tantos celos, que armaban tal regueifa, que ata resoaban os berros na terra.
.       Sabendo Deus do asunto, e sentíndose culpable de semellante desfeita, chamounos ós dous, e tomou unha decisión salomónica: Concedeulle ao San Gonzalo as labouras de casamenteiro das mulleres vellas, a ó San Antonio as das novas,
.       San Pedro, que amais de ser o encargado de gardar as  chaves do ceo coñece todos os idiomas do mundo, é o encargado de escriturar as actas das xuntanzas celestiais, e escribíu o conto en portugués e á maneira dun cantar de cego, deste xeito:

Santo Antônio ficou bravo
onda Deus foi reclamar:
– Em assuntos de noivado,
e casório ao pé do altar,
São Gonçalo ainda acaba
ocupando o meu lugar…
O Senhor sorriu e disse:
– Toniquinho, não esquenza:
Você casa as que têm vinte,
ele casa as de cinquenta.
Você para em vinte e nove,
ele assume até os noventa.
Pois não é que o tal acordo
fez o céu se encher de graça?
Os dois santos se abraçaram
e até hoje, sem pirraça.
Santo Antônio acode a uva,
São Gonçalo, a uva passa.

….    E por eso, esta estrofiña que vou pór de seguido, e que perteñece ao cantigueiro tradicional portugués, non ten moito sentido, xa que ningún dos dous santiños pode meterse nas competencias do outro.

Sao Gonçalo de Amarante,
Casamenteiro das velhas,
Porque não casas as novas?
Que mal te fizeram elas?

.       Pero o conto non remata aquí, porque durante a xuntanza, e atopándose Santa Ana presente, xa que era a encargada de que estivesen sempre cheas as cuncas do viño de Deus de de San Pedro, díxo en voz alta e dirixíndose a Deus con todo o respecto: Señor, a min aínda non me dou encomenda algunha. E Deus tan sabio él, metendo o dedo índice na orella e sacudíndoa ben, preocupado porque xa estaban todas as encomendas repartidas, respostoulle:
.        – Pois xa está o asunto arranxado miña queridiña Ana. Ti serás a casamenteira das viudas.
.       – De cales señor, das novas ou das vellas…
.       – Tanto das novas coma das vellas, que non quero enredos e cometer o mesmo erro outra vez.
.       E iste, e non outro, é o motivo polo que San António é o casamenteiro das novas, San Gonzalo o das vellas e Santa Ana a casamenteira das viudas.

– O romance ou cantar de cego, ensinoumo un bo amigo cantor portugués: Toniño Zambujo . Pró conto, inspiroume un dos trasnos que durmen na carballeira da Chan, no Caritel de Ponte Caldelas.

E TI QUE O TES

E ti que o tes,
sei eu que cho vin,
por un buratiño que tes no mandil.
Que tes no mandil,
que tes no mandil,
e ti que o tes,
sei eu que cho vin.

Heiche de contar un conto
na cabezalla do carro,
e se a cabezalla rompe
agárraste ao meu carallo.

E ti que o tes…

E ti tes o mexar torto,
conocincho no andare,
durme unha noite comigo
que cho hei endereitare.

E ti que o tes…

Se vas ao San Benitiño,
non vaias ao de Paredes,
que hai outro mais milagreiro,
entr’as pernas das mulleres.

E ti que o tes…

Din que a Antona non ten fondo,
mais a Antona fondo ten-he.
Se o trangallo vai pequeno
a Antona que culpa ten.

E ti que o tes…

A Maruxiña do fondo,
ten a paxara pelada,
por andar subindo ós pinos,
e baixar escarranchada.

E sei que a ten,
n’o pode negar,
que lla vin no río, cando iba lavar.
Cando iba lavar,
cando iba lavar,
e sei que a ten,
n’o pode negar.

…..

A cantiguiña aprendina o día de San Brais en Salcedo cantando cuns amigos. O informante dela non quere que figure o seu nome tal e como me gusta poñer nestas cantigas tradicionais, así que deixámola anónima e tradicional. Ten un par de estrofas que xa cantaba a “Señora Felicia Insuela” (Q.P.E) coa música do Caneco.

A ZOCA E O ZAPATO

A ZOCA E O ZAPATO
Unha zoca peleouse,
cun zapato certo día,
díxolle o zapato á zoca:
Nin de lonxe te quería.

Díxolle a zoca ó zapato:
Pra que te quero cipote,
anque che laven a cara,
quedas negro coma un pote.

Díxolle o zapato á zoca:
Eso tenme sen coidado,
eu son fillo dun bon pai,
lixeiriño e espabilado.

Díxolle a zoca ó zapato:
Eso non me importa nada,
eu son branca e moi feitiña,
encluso repenicada.

Acabouse a guerreada,
seguiron o seu camiño…
A zoca xa se acabou,
o zapato está noviño.

Tradicional. Atopeino escrito nun papeliño sen ningún dato sobre da súa procedencia. Sinto non saber nada dél nin do informante.

ROMANCE DO GATO

Estando o señor don Gato,
en sillón d’ouro sentado,
con xibón de cotonía
y muy largo embitonado,
luego Ile viu la noticia
que había de ser casado,
con unha gata malíesa,
que andaba n‘aquel tejado.
El gato, con tanta risa,
caiu del sillón en bajo,
rompió las siete costelas
y mais la punta del rabo.
Luego chamaron al médico
y tamién al escribano,
para facer testamento,
de lo que había robado:
— Dúis libras de longaniza,
mas otras dúis de pescado,
y otras tantas de manteiga,
para manteiga-lo caldo.
Se me morro deste mal,
que me enterren naquel campo,
con la cabeciña fóra,
y el peliño ben peinado.
Con un letreiro escribido,
bien grande y aún mais claro,
con letras de ouro que diga:
“Aquí morreu un desdichado.
Non morreu de tabardillo,
ni tampouco de costado,
que morreu do mal de amores,
que é un mal moi desgraciado.”

Remexendo na miña maleta da desorde, atopei nun papel esta versión do famoso romance. Non lembro nin onde me fixen con ela, pero é ben mais fermosa que a que está en castelán.

Estando o Siñor don Gato,

en silla d’ouro sentado,

poñendo medias de seda

e o seu zapato picado.

Mandáronlle cartas novas,

se quería ser casado,

cunha gatiña morena,

d’unha pintiña no rabo.

O gato coa alegría,

rubiuse logo á un tellado,

e unha pulga doulle un couce,

e caiu o gato embaixo.

Partindo catro costelas,

e a metade d’o espinazo.

Mandou logo chamar curas,

pra dar conto d’o robado.

Sete varas de chorizo,

outro tanto d’adoubado

Unha xerriña d’aceite,

pra facer millor guisado.

 

 

 

A MULLER DO PASTOR

A MULLER DO PASTOR
Estando na miña porta,
pola raiada do sole,
vira vir un cabaleiro, * ¡hai meu amor!
nun cabaliño andadore.

Perguntou si era casada,
i eu lle dixen; Si señore.
Perguntárame con quen,*
i eu lle dixen cun pastore.

Vente conmigo casada,
e deixa ó probe pastore,
comeremos, beberemos,*
faremos vida de amore.

Prometoche unha almena,
con ventana e corredore,
e teremos castelos fortes,*
con ventanas ó redore.

Vaite con Dios cabaleiro,
que eu non quero teu amore,
nin os teus castelos fortes,*
con ventanas o redore.

Que si ti es cabaleiro,
meu marido é un señore,
e ten un fato de ovellas,*
que nubra os raios do sole.

Raios partan as ovellas,
e volvan polo pastore,
e as pernas lle queden tortas
o pasar os barrancon-hes.*

E os ombreiros encentados
das correas do zurron-he
I os dentes apodrecidos,*
de comer os requeixon-hes.

SE QUERE-LA BOA MOZA

SE QUERE-LA BOA MOZA
Se quére-la boa moza,
non vaias  á romaría;
vaina buscar á súa casa.
coa roupa de cada día.

Aí che vai, Maruxiña! aí che vai,
aí che vai! aí che vai, Maruxiña!
no curral de teu pai;
no curral de teu pai
encirráronme o can,
e saíu miña sogra
cunha tranca na man;
cunha tranca na man
e un zapato no pé
ela quéreme male
e eu ben sei porque é.

Se quére-la boa moza
non vaias por ela á feira;
vaina buscar á súa casa
o día da sementeira.

Aí che vai, Maruxiña!…

Se chove, deixa chovere,
se orballa, deixa orballare;
eu ben sei dun abriguiño
onde me hei de ir abrigare.

Aí che vai, Maruxiña!…
O caravel cando nace
de pequeniño recende;
non hai cousa máis humilde
có amor cando pretende.

O ALTO DOS BURROS – PILOÑO

O ALTO DOS BURROS – PILOÑO
Atención ós labradores,
o que vos vou a falar
que vos é interesante
si me queredes escoitar.

Tedes ahí varias obras
pagas polo Monecipio
pero tedes que axudar
en prestación do servizo.

De todos estes traballos
serei eu o encargado
que xa pasan de oito días
que os teño contratado.

E ti que tés boa facenda
podes quedar avisado
tés que vir botar a pedra,
entre mañá e pasado.

– Pois eu non che podo ir
arrejla por outro lado
que nin acabei a labra
nin teño herba pro ghado.

– Non me andes con escusas
que eu xa trato a mantido
que o gando come no monte
e beber, bebe no rio.

Ademais dese alimento
tamén xa teño pedidas
vintecinco toneladas
desa palla de Castilla.

Pero ademais da facenda
tamén hai o personal
eu non como todo a eito
que me pode facer mal.

Pois para te manter a ti
tamén xa teño acordado
as galiñas dos veciños
si llas damos requisado.

– Si andas detrás das jaliñas
non me meto nese lio
ti xa te pareces o raposo
e o mellor pejoche un tiro.

– As de saber con quen falas
que non son un animal
son un contratista d’obras
da Casa Consistorial.

– De que seas contratista
eso sí que non cho creo
és moi feo de figura
e ós obreiros metes medo.

-Que son raro de figura
xa o decía o meu abuelo
pero eu vouna virando
e ríome de todo o pueblo.

– E se miro ben para ti
taste facendo parecido
a un fragueiro da madeira
deses que tratan o pino.

– Na madeira xa tratei
unha boa temporada
axudeime da ocasión
porque a comprei barata.

Eu tiña a sorte que quería
que hasta os mismos carreteiros
porteábanme de balde
por interés dos casqueiros.

E vendo o que pasaba
algún que era canteiro
tirou co pico ó inferno
e meteuse a carreteiro.

– Inda que chovan centellas
mesturadas con granizo
non te achegues os piñeiros
que corres moito perigro.

O negocio era rodado
si non foran os veciños
porque el iballes co engano
do resío dos camiños.

– Hasta a misma providencia
non che acepta a construcción,
porque os primeiros acimbres
xa marcharon pra Padrón.
(Porque cando tiña a ponte encofrada
para botarlle o formigón veu unha invernía e levou todo)

– Pidovos perdón a todos
e marcho pro Paraguai
porque un home sin sentido
non vos sabe o que fai.

– Haberá que perdonarche
porque vexo que estás tolo
que te leven trinta demos
e que te vaias do Coto.

(Fai uns anos, fun ate a Parroquia de Gres, para recoller da Señora Ofelia este cantar de cego dedicado a un constructor que facía traballos en representación do Concello, e que o había contratado para facer unha ponte coas estradas correspondentes. Debía de ser tan bó constructor que cando tiña o encofrado feito levoullo a inchenta do rio nunha noite de inverno. Despois para subsanar as perdas, quixo cortar os pinos da carretera das Cruces e embolsarse o seu importe.
Moitas grazas á Señora Ofelia pola súa bondade e a súa pacencia para conmigo)

XANCIÑO

Xanciño marchou á vila, consultar cun abogado,
regaloulle unha pitiña, e faloulle “castellano”.

Retrouso:
O probes que somos,
a xente da aldea
que ainda mantemos
a quen nos torea,
e quen nos torea,
toréanos ben,
a culpa eche nosa,
non che é de ninguén

E así lle respondeu o abogado:
“Mire Vd.. La Seguridad Social, es la seguridad.
Pero, si quiere Vd. vivir tranquilo, deje al Médico del Seguro,
váyase a Santiago y consulte con uno de pago”.

Xanciño volveu prá casa, pensativo e cabreado,
chorando foise pra cama, co reuma no espiñazo.
Toda a noite sin dormir, decide coa sua muller,
a Santiago sair nun turismo de alquiler.

E así lle respondeu o doutore:
“Le aseguro a Vd., que lo suyo es de pronóstico.
Don Juan, no puede Vd. trabajar más.
Lo que tiene que hacer, es acogerse a la Seguridad Social”.

E Xan pagou ben cartiños, por palparlle o espiñazo,
veuse pra casa fodido, cos dolores aumentados.
Os parentes e veciños, din que todo ten amaño,
que regale “xamonciños” ó fillo do Segredario.

E así lle respondeu, o fillo do Segredario:
“La cosa no está nada fácil.
Le aseguro yo a Vd., que los tiempos están muy malos.
Pero, por lo que se ve, miraremos y haremos lo que se pueda”.

Recolléronlle os xamóns, e voltou coa esperanza,
que lle deran a razón dos males da sua espalda.
Pasaron logo dous anos, e o Xan non sabe nada,
O dos dereitos humanos, evos unha trangallada.

(Esta fermosa cantiga cántase todos os anos dende xa fai moitos, na casa dos meus curmáns de Moneixas polas festas do San Adrián. A que leva a “voz cantante” é a miña curmá Ana, que tena fermosísima. A cantiga según teño escoitado é popolar e esta grabada por algún dos nosos mellores grupos de música tradicional como Os Perillotes, Saraibas etc)

NA ALDEA DE CASTRO

Na aldea de Castro,
no lughar da vila,
paséase Méndez,
con moita alegría.

Morreulle a muller,
e foina enterrare,
e díxolle ó crego;
– Quérome casare.

Respondeulle o crego,
todo enfadado,
-Serás galopín…
¡O pasar un ano!

Respondeulle Méndez,
– Non lle teño xeito,
pois a dormir solo,
non estou afeito.

Respondeulle o crego,
un pouco severo,
– Trae as municións,
lereinas no enterro.

E marchouse Méndez,
cara Fontefría,
ver unha rapaza,
que por alí vivía.

O pai da rapaza,
quera tabaqueiro,
díxolle a Mendez
poñendo o sombreiro.

– Antes de xantar,
o caldo do pote,
bota no sombreiro,
o papel da dote.

Contestoulle Mendez,
todo enfurruñado,
– A dote que teño
á ser de sobrado:

Unha cabra vella,
un cabrito coxo,
unha manta rota,
cun remendo roxo.

Un caldeiro vello,
e un pote sin asa,
é todo o que teño
pra rexir a casa.

E díxolle o pai,
mirando ó través,
– Para ser viudo,
moito non tes.

E dixo a rapaza,
– Que dote nin diaños,
si aquí o que importa,
non son os cartos.

Que antes de pasar,
outra noite fría,
prefiro andar quende,
de noite e de día.

(Co meu agradecemento ao matrimonio:
SERVANDO FERNANDEZ/LOURDES CARAMES e algun veciño mais do Concello de Rodeiro por cantarme esto alá polo outono do ano 1978 na feira do 18 en Lalín. Daquelas, xantábase o pulpo nos baixos das casas da feira, naquelas longas mesas onde se sentaban unhas vinte persoas e nas que se cantaba despois do xantar cando escomenzaban as quenturas do viño e a augardente)