O SAPO DA ARRIBADA
O SAPO DA ARRIBADA
Poñan atención señores,
a iste caso tan bestial,
sucedido na Cañiza,
e que o cego vai contar.
Tremendísima é a historia,
a dun “sapo” da Arribada,
nado no lugar do Sixto,
e criado na estercada.
Vivía onda o rio Manso,
alá nos anos sesenta,
un rapaz duns trinta anos,
e actitude moi violenta.
Malas artes tiña o bicho,
según contan os veciños,
seica merecía a morte,
dun trancazo nos fuciños.
Acostumado a tratar-e,
ás mulleres a malleiras,
foise achegar onda unha,
do lugar das Estripeiras.
A rapaza, xornaleira,
entregáballe o gañado,
ante a mau de cachetazos,
que lle daba aquel malvado.
Ata que chegou o día,
que cansada do maltrato,
escapouse do seu lado,
como fuxe da auga o gato.
Ó non permitirllo o tipo,
foise correndo tras dela,
menos mal que a defenderon,
os veciños da súa aldea.
O animal ó verse solo,
decidiu marchar pra Vigo,
e mirar de atopar outra,
coa que seguir seu castigo.
E atopouna no Berbés…
unha moza recatada,
ademais de ben fermosa,
traballadora e honrada.
Pouco tardou o animal,
en berrarlle e bater nela,
ata que a chamou súa nai,
que volvera pronda ela.
Como pasa nistes casos,
e sentíndose obligada,
quixo seguir onda el,
e vivir amedrentada.
E o tempo foi pasando,
levando a vida amargada,
entre tundas e malleiras,
ata que quedou preñada,
E foi polo 11 de Xullo,
que se escoitaron na aldea,
uns infernais berridos,
que pintaban cousa fea.
Os veciños da parroquia,
pensando xa no peor,
avisaron ós ceviles,
o asaltalos mal temor.
Nada mais entrar na casa,
semellante cousa viron,
que aínda sendo ús homes fortes,
nun mar de bagoas saíron.
A rapaza maltratada,
desangrada e mal ferida,
tirada estaba no chao,
que parecía ata sen vida.
Os veciños reanimandoa,
coa calor do seu cariño,
lévana correndo a urxencias…
pero morre no camiño!
O pedazo de animal,
andivo fuxido un tempo,
agochado nunca cova,
e tapado polos fentos.
Anque dous meses despois,
deron os gardas con el,
e encerrárono na Lama,
ata a sentencia do xuez.
Dos vinte anos de condena,
o “sapo” cumpliu só catro,
e seica xa anda metido,
noutro asunto de maltrato.
E remato xa o cantar,
con unha fonda tristura
pensando en tantas mulleres,
que padecen tal tortura.
Tende coidado rapazas,
cando escollades marido,
por se buscades galán,
e vos toca un malnacido
Non facer caso dos contos,
e coas fadas moito tino,
xa que os sapos non encerran,
a un cabaleiro escondido.
Este Cantar de cego, feito por encargo do meu bo amigo Antonio Vazquez Blasco, está basado nun feito real acontecido nos anos sesenta nunhas parroquias dos arredores da Cañiza.
Tan de rabiosa actualidade a violencia de xénero, é o relato dunha serie de malos tratos cometidos por un malnacido para coas súas mulleres, e que rematan co crime horrendo dunha delas. Como pasa na maioría distes casos, o “sapo” despois dunha leve condea, volveu ás andadas nada mais sair do carcere.
VAIA RETRANCA MAIS FERMOSA A DAS NOSAS AVOAS.
VAIA RETRANCA MAIS FERMOSA A DAS NOSAS AVOAS.
(Pra Señora Piedade, que despois de media hora de leria con ela, ainda non sei se a súa aldea perteñece á Cañiza ou ó Covelo. Ten 87 anos )
….. Esta mañá sobre das doce e media, fun xunto con un compañeiro a botarlle unhas cantiguiñas á Cañiza. Decidimos ir por Ponte Caldelas xa que a estrada percorre unha boa parte da Serra do Suído, e anque non está moi ben que digamos, as paisaxes son das que non se esquecen nunca.
……Despois de case unha hora de camiño, a calor apretaba con xenio, polo que as nosas gorxas agradecerían uns grolos de calquera cousa líquida que escorregara por ela.
……Nesas andabamos, cando de súpeto, atopámonos con unha taberna a carón dunha carballeira con unha fermosa sombra. Na porta saudábanos un taboeiro deses da Coca Cola con unha frase que nos fixo estremecer dende os pés á cabeza… “Temos viño do país blanco e tinto”
……Sen saber moi ben o por que, e sen erro mecánico de por medio, o coche detivose preto da porta, polo que decidimos baixar e comprobar se era verdade o asunto do viño ou era un reclamo para chamar ós que por alí pasan.
……Ó pasar a porta, a estampa que vin era igualiña ca das tabernas das miñas aldeas de fai tantos anos. Unha mesa de futbolín, e tres mesas nas que adormiñaban uns tapetes verdes con unha baralla en cada ún deles, esperando ser xogadas polos veciños da aldea.
……Nun recuncho do mostrador, un vello sentado nun tallo, con gafas desas de montura de pasta (gafas de avó dos de antes) cristais de cu de botella e unha boina calada ata as orellas. Pousadas as suas mans nun pau de vidueiro retorto, e apretando cos beizos un anaquiño do que fora un pitillo de liar. Tosía seguido. Sempre me chamau a atención eso de toser sen que se lles caira o pitillo. Tamén o facía o meu Avó.
……O mostrador de madeira. Notábanselle os moitos anos que tiña, pero estaba ben conservado e adecentado con un mantelo de hule a coloríns na parte de riba.
……Nos estantes mais altos, unhas botellas desas de Brandi Soberano, Veterano etc. tan vellas que parecían traidas por Colón nunha das súas viaxes ás Americas. E o mellor de todo, un letreiro no medio dos estantes (que despois contoume a Sra. Piedade, foi feito por unha das súas netas) que poñía:
……“ TEMOS O MILLOR VIÑO DO MUNDO. BUSQUE, COMPARE, E SE ATOPA ALGÚN MILLOR, TRAIAO E BEBÉMOLO XUNTOS”
……Pedímoslle dúas cuncas de tinto (ó ver o tamaño das cuncas, dixémoslle que chegaba con dúas medias) e como non podía ser menos, as cuncas eran de barro, igualiñas que aquelas nas que se papaba o caldo polas noites cando eramos cativos. E o viño estaba bó, vaia si estaba bó. A señora Piedade quedouse mirando pra min mentras bebía como esperando o visto bó… moi bó! lle dixen. E botou un sorriso deses que parecen decir; xa o sabía eu. Pedímoslle algún bocado pra acompañar ó viño porque de seguro que lle ibamos mandar outras medias, e díxonos que só tiña latas de conservas, pero si queriamos uns ovos fritidos das súas galiñas, que nos facía un par deles. Dandolle as grazas dixenlle que non, que con un par de latas de mexilóns, abondaba. Pero os meus ollos, deron con dúas empanadas de millo nun lado do mostrador;
……– E logo, de que son esas empanadas?
……– Unha de mexilóns e outra de xoubas.
……– E pódeme vender a mitade de unha?
……– Si Señor, si. Que mitade quere, a mitade de riba ou a mitade de baixo jaaa.
……Anda que non ten leria a Srª Piedade. Dixome que as trouxera o panadeiro por encargo de unha veciña, polo que non podía vendermas.
……Preguntounos si eramos de por alí, e sen darnos tempo pra contestar dixo, non, non sodes porque senón sabería quenes erades, que por acó somos poucos pero ben coñecidos e escolleitos.
……– Este lugar que perteñece, á Cañiza ou o Covelo, pergunteille.
……– Pois non lle sei. Uns din que de un lado e outros que do outro.
……Ensinoume unha congostra que baixa ao río.
……– Por ahí elle por onde separan os Concellos, pero non lle sei moi ben cal é un e cal é outro. O que o sabe é o meu fillo que está casado en Vigo…
……Bendita inocencia a dos Nosos Vellos, felices co que teñen sin importarlles nada mais.
……Despedimonos dela. Pedinlle un bico e doume dous, e dinlle as grazas pola conversa, polas risas e polo viño.
……Seguro que voltarei algunha vez a tomarlle unhas cuncas daquel viño bo que non ten comparanza con outro, e que según me dixo, era viño Caíño da zona de Pazos de Borbén.
……A todo isto, o velliño, que supuxen era o seu home, non dixo palabra mentres estivemos alí. O que sí, que non nos quitou ollo dende que entramos ata que marchamos. Entón levantou unha man do pau, moveu a cabeza a modo de saúdo e dixo:
……– … que lles vaia ben.
CUMPLINDO COA PALABRA DADA A D. XOSÉ NEIRA VILAS
CUMPLINDO COA PALABRA DADA A D. XOSÉ
…..Certo día de xa van alá uns anos, atopábame xunto con uns compañeiros e amigos músicos, visitando a D. Xosé Neira na súa casa de Gres.
…..Aquel día, non lembro o porqué, sasiu a conto o seu poema “Xoaniña andeira”
…..Un poemiña moi fermoso pros nenos, dedicado a ise bichiño tan querido por todos.
…..Quén de cativo ou non tan cativo, non puxo unha xoaniña na punta do dedo e cantou aquilo de “Voa, voa, xoaniña voa, que che hei de dar pan de broa”
…..Amais, aquel día contounos (eu nunca o escoitara) que se a xoaniña voaba baixa iamos pro purgatorio, e se voaba alta iamos pro ceo. Se non voaba, xa vos podedes imaxinar.. por iso había que darlle voltas e mais voltas pola mau en diante ata que voara.
…..A min gustábame tanto o poema (amais lembrábame unha taberna que había en Ourense que lle chamaban “A tasca da Xoana” e que tiña o poemiña escrito nunha taboa) que díxenlle que lle iba poñer música, e na próxima vez que o visitara cantaríallo e el acompañaríame no canto coa pandeireta.
…..Pero nunca me puxen a el, e non sei moi ben o porqué. …..Quizais porque os que nacemos e somos uns nugallaos, sempre poñemos a disculpa de que non temos tempo.
…..O conto foi, que o día do seu pasamento, un dos compañeiros de aquel día, lembroumo:
…..– Oes, e ti chegache a musicar o poemiña da Xoaniña?
…..– Meu Deus, non tiven tempo…
…..Pero pensei alá pros meus adentros, que aínda tiña unha taboa de salvación. Don Xosé non me puxera plazos e eu non me comprometera no cando. Así que considerei que a débeda era tan grande para conmigo mismo, que tiña que cumplila, e mais agora, que teño unha netiña de dous aniños e medio á quen cantarlla.
…..Espero que vos guste, xa que non o souben facer mellor, pero que sepades que está feita con todo o meu cariño pra con Don Xosé e a súa dona Anisia.
…..A cantiguiña grabeina co murmurio das augas do Rio das Abellas da miña aldeíña do Castelo como fondo.
A FEIRA DOS CARBALLIÑOS DE VILATUXE
A Feira dos Carballiños, na Parroquia de Vilatuxe (Lalín) foi unha feira de renome ate os derradeiros anos do século pasado. Das mellores que había pola Comarca do Deza.
Esta Parroquia estaba encadrada no Camiño dos Arrieiros e na que confluían dous deles. Un que saíndo da Almuzara hacia Lalín atravesaba Punxín, Maside, o Carballiño, o Irixo e no alto da Cruz da Grade, partía en dous: un que seguía cara a Lalín, Agolada e As Cruces e outro que baixaba a Vilatuxe para seguir cara a Silleda e Santiago. O outro moito mais importante ca este, saía de Ribadavia e pasaba por Leiro, Gomaríz, Cabanelas, O Torrón, Arenteiro, O Tellado, Zobra e xuntaba en Vilatuxe co do Irixo.
Polo tanto, a Feira dos Carballiños supoñía un centro ecónomico moi importante debido a riqueza da Comarca e a cantidade de arrieiros que por alí pasaban e onde tiñan parada e fonda. Alí deixaban e vendian ou cambeaban moitas das súas mercadurías, ate sei de boa tinta que unha das actividades mais importantes nos anos seguintes da guerra era o estraperlo e a compra de Wolfran “sustraído” polos miñeiros as agachadas nas minas da Brea en Fontao, e que os arrieiros levaban as agachadas ate a estación do tren no Carballiño, onde había compradores para él.
Pero esta feira xunto con casi todas as da Comarca foron desaparecendo na década dos 80, o non se adaptar ós tempos modernos, e entre outras cousas ó abandono do rural e a proliferación de Supermercados e grandes Areas Comerciais.
Mais o seu recordo sigue en moita xente que pensa que certas tradicións hai que conservalas e que non se pode estragar un anaco tan importante da nosa historia e da nosa cultura, polo que por medio de distintas asociacións estánse a recuperar moitas delas.
Este é o caso da Feira dos Carballiños de Vilatuxe, que trata de recuperar a asociación de veciños da parroquia, no segundo domingo do mes de Maio. E a verdade que están a conseguilo.
Eu tiven a ledicia de visitala case todos os anos dende o 2012 no que se fixo a primeira, e de verdade que quedei prendado do que alí vin. Este ano, fun cos meus compañeiros, Benito e a súa zanfona, J. Carlos co acordeón e Antonio á percusión a botarlle unhas cantiguiñas, anque o tempo non axudara moito para ter unha boa feira. O que si é seguro, que por alí andaremos en anos vindeiros sempre que se poida.
ODA Ó MEU GATO
ODA O MEU GATO
Ao sol que mais quenta,
e o corpo conforta,
enriba da porta,
está meu gatiño.
Xa pode un ratiño,
neste mesmo instante,
pasarlle por diante,
e lamberlle o fuciño.
Que o gato durmido,
non vai a pillalo.
Amais non e malo,
e está ben mantido
UN COCIDO DE LALIN (Como Deus manda)
CONVERSA ENTRE UN AVO E O SEU NETO
CONVERSA ENTRE UN AVO E O SEU NETO
– Ola avoiño, xa facía moito tempo que non viñamos a verte, que tal pola aldea.
– Ben meu filliño, imos tirando da vida ata pasala toda. E ti que tal polo pobo pronde fostedes vivir ajora. Dis que hai moita xente xunta vivindo alí, mira ti. E na aldea xa só quedamos catro vellos, os cans e aljún jato da aldea de riba que ven pronda a jata da señora Eusinda. A Deus grazas que ajora pronto virán as anduriñas, as rulas e as bubelas pra facernos compañía durante uns meses.
– Si viñeras a vivir pro noso piso como dí o papa, non estarías eiquí só e estaríamos xuntos, anque eu agora con iste aparello novo, pouco tempo teño para falar contigo.
– E lojo ise aparello ¿que é?
– E un teléfono móvil.
– ¿Un teléfono dis? Aseméllase mais a unha caixa de puros ca un teléfono.
– Avó, é un “Samsung Smartphone Android Dual Sim 4G”
– ¡¡ Arre carallo !!
-Ademais ten unha cámara de fotos de 8 MP, Bluetooth para cambiar fotos, Radio FM e téñolle unha tarxeta de memoria externa con 3.000 horas de musica.
– ¡¡ Mándache truco !!
– E tamén ten Wassapp para chatear cos amigos.
– ¡¡ Retruco!! E ¿tamén se pode falar por el?
– Tamén avó, non ves que é un Android 4G. Tamén ten Wifi, e estou nunha rede social que se chama Facebook.
– ¡¡ Vaia truco !!
O Avó, estaba pasmado mirando pra velocidade coa que o rapaz golpeaba no teclado mandando as mensaxes.
– ¡¡ Dalle carallo. Dalle forte… a ver si o vas esnaquizar!!
¡¡ Mira que che ten truco o carallo do teléfono ese !!
– Bueno avoiño, deixote que vou chatear cos amigos… e ti que vas facer.
– Pois eu irei ata taberna a ver se veñen o Genaro e o Dositeo e hai tres pés mais para botar unha partida ó truco da seis mentras chateamos uns “sol e sombra”. Ademais se sijo o teu lado corro perijo de rematar coa cabeza tola.
SOBRE A CANTIGA “FISTERRA”
SOBRE A CANTIGA “FISTERRA”
…..Algunhas veces pregúntome de onde saiu a mistura tan rara desta cantiga tan popular e que se fixo aínda mais dende que a grabou Treixadura.
…..A primeira vez que a escoitei foi a Suso Vaamonde (se mal non lembro) na do Cuco en Velle xa fai moitos anos. Era das de santo e seña do furancho. Despois cantouna algunha vez no “Luar” e montouna co grupo Xorimas, anque nunca chegaron a grabala.
,….O retrouso tan fermoso desta cantiga, é un anaco do poema “Os teus ollos” de Curros Enriquez, que musicou Chané e que grabou un montón de xente nas últimas décadas. Tamén é moi fermosa. Eu canteina durante moitos anos coa zanfona, anque agora gústame mais coa guitarra:
Tamén eu choro,
tamén eu choro,
cando non me alumean, meu ben
eses teus ollos.
…..A primeira estrofa da cantiga fala de concellos da costa galega pero que non sei se perteñece a algunha cantiga tradicional que se canta por eses lugares. O que si é, que non garda relación algunha coa letra do retrouso:
Fisterra vai na proa,
Camariñas vai no mar-e,
Santa Uxía de Ribeira,
Poboa do Caramiñal-e.
…..Anque é moi parecida a unha que si é tradicional e forma parte de outra cantiga:
Se Fisterra vai na proa,
e Camariñas a remar-e
move as ondas de Ribeira,
vento do Caramiñal-e.
…..A segunda estrofa da cantiga, si parece que quere ser unha continuación do retrouso, pero que non ten nada que ver co poema de Curros, anque seguro que perteñecerá a algunha cantiguiña tradicional, pois tamén forma parte da pandereitada “Os teus ollos eclipsan a Lúa” de Cende e que cantaban as Cantareiras de Lobios:
Se queres que brile a lúa,
pecha os ollos meu amor-e,
que mentra-los tes abertos,
a lúa pensa que hai sol-e.
…..E a terceira estrofa si que é coñecida pola zona de Ribeira e forma parte de unha cantiguiña local, anque moitas estrofas parecidas a esta e que parecen cortadas do mesmo patrón, atopanse por toda Galicia
Para sardiñas Aguiño,
para bolos Castiñeiras,
para rapazas bonitas,
Santa Uxía de Ribeira.
…..Fai uns días que grabei “Os teus ollos” para uns rapaces de un cole que fixeron un traballo sobre Curros Enriquez. Pedíronma pra poñer como música de fondo a un corto que fixeron sobre a vida do poeta. Anque xa a puxera por aquí, volvo facelo, porque para min, e anque é moito menos coñecida, é tan fermosa como a de Fisterra.
…..Apertas para todos.
A MONXA E O LELO
A MONXA E O LELO
Nunha das nosas fermosas aldeíñas, e fai xa moitos anos, vivía unha velliña que tiña dous fillos, un rapaz e unha rapaza. A rapaza foise de nova pra un convento e fíxose monxa. O rapaz quedou na casa coa súa nai, pois seica era un pouco lelo e non tiña moito pronde ir.
Chegou o día en que a velliña morreu, e o rapaz escribiulle unha carta a súa irmá dándolle a mala nova, e decíndolle que viñera o enterro pois había que pagarlle o enterro e os responsos ó cura e él non tiña ni un cán, pois a súa nai o ser probe, non tivo nada pra deixarlles.
A monxa, chegou a casa de contado e mandou que se fixese o enterro, decindo que ela pagaría todo. E así foi, fíxose o funeral, rezáronse os responsos e enterráron a velliña, pero a hora de pagar, a monxa, que tampouco tiña unha cadela, marchou de volta pro convento sen pagar a débeda.
Cando ó remate do enterro o cura reclamoulle os cartos ó rapaz, este díxolle:
– Xa lle vai pagar a miña irmá que é monxa.
– A túa irma marchou sen pagarme. Dixo que ela non dispoñía de cartos, xa que na súa vida non lle facían falta ó estar casada con Deus.
– Ah!. Pois entón, que lle pague o meu cuñado.
.
A raiz diste conto tan popular, ven a frase non menos pupular e tan espallada pola nosa Galicia….”Deus cho pague”
–
