OS XARANGALLO MANGALLO

Tócate o carallo
tocate o carallo,
qu’en Marín ninguén canta,
como os Xarangallo Mangallo.

Ala polos anos sesenta,
empezaron a cantar’e… Ai lalara lalalala…
un grupo de “vellos chalados”
pra animar o carnaval’e.

Cantaban por Marín en diante,
e ata “foron ó extranxeiro”… Ai lalara lalalala…
Íntimos de San Caralampio,
patrono dos chiquiteiros.

Tócate o carallo…

Formado por uns bos cantores,
e tamén por mariñeiros… Ai lalara lalalala…
Algún que outro conductor,
albañís e “chaboleiros”

Con unha fermosa retranca,
diron moita vida as festas… Ai lalara lalalala…
criticando ó que o merecía,
nunhas copliñas impresas.

Tócate o carallo…

Botándolle ovos á censura,
cantaban todo en galego… Ai lalara lalalala…
así foi como remataron,
algunha vez no “talego”

Mais eles seguironlle dando,
caña a diestro é siniestro… Ai lalara lalalala…
que pras cousas con retranca,,
eran uns grandes maestros.

Tócate o carallo…

Ata que chegou un bo día,
que decidiron parar’e… Ai lalara lalalala…
perdendose a mellor das murgas,
que animan o carnaval’e.

Marín botaos moito de menos,
din que debían volver’e… Ai lalara lalalala…
pois a tradición diste grupo,
e todo un luxo perder’e.

Tócate o carallo…

A letra, escribina por encargo de Benito do grupo “Saljariteiros” para cantala na homenaxe que se lle rendiu o día 1 de Marzo de 2019 en Marín, no “Museo Manuel Torres” aos “Xarangallo Mangallo” e en especial ao seu fundador Manuel Rodriguez “O Norteiro”

https://www.cope.es/emisoras/galicia/pontevedra-provincia/pontevedra/audios/mediodia-cope-pontevedra-20190305_685050  (Minuto 33)

Advertisements

O CAZOLIÑO DE CAROI

E mercou unha cadea,
pra encadearse á parede.
Mentras esteña el aí,
ninguén morrerá de sede.

Pois leva dado el mais auga,
ca que move un vello muíno,
tanta como leva o Lérez,
e ata o mismo rio Miño.

Deixa xá tal desacougo,
meu querido cazoliño,
que o que te leve roubado,
vaite enchere de viño.

   

A REIXA E OS VELLIÑOS.

A REIXA E OS VELLIÑOS.
.     Unha parella de velliños estaban festexando o seu cincuenta aniversario da voda, e xa apostos, decidiron pasar uns días no pequechiño pobo onde se coñeceran.
.     Sentados na mesa dun bar e collidos da mau, empezaron a lembrar aquiles días, mentras un garda civil sentado na mesa do lado, escoiaba o que dician con toda a atención do mundo.
.    – Lembras a primeira vez que fixemos o amor? – Dixo el.
Foi nese prado que está na outra veira da estrada e apoiados naquera reixa que o pecha.
.     -Pois claro que me lembro, amor. Porqué non o facemos outra vez recordando aqueles vellos tempos? –Contestoulle ela.
.     Sen falar nada mais, saíron do café e cruzaron a estrada ata o prado.
.     O Garda, sorriu pensando no románticos que eran, e que o mellor sería que lles botase unha ollada mentras, non fora sere o demo que se mancaran.
.     O velliño colleu á súa dona en canto estiveron espidos, e con todo o amor do mundo, puxoa contra da reixa.
.     O Garda, que seguía mirando, non podía crer o que vía. Coa vitalidade dunha parella xove, a muller movíase violentamente arriba e abaixo, mentres o seu home convulsionábase como un salvaxe.
.     Seguiron así durante unha hora, e ata que os dous cairon totalmente rendidos ao chan.
.     Volveron vestirse, e mais mal ca ben, volveron a súa mesa do bar. En canto estiveron sentados, o garda levantouse, achegouse a iles e díxolles:
.     – Foi a maneira de facer o amor máis fermosa que vin na miña vida… Vostedes deberon ser unha parella moi salvaxe cando eran mozos…
.     – Non señor, non… realmente non! – dixo o velliño.
Cando nós eramos mozos, esa maldita reixa, non lle estaba elitrificada…..

E TI QUE O TES

E ti que o tes,
sei eu que cho vin,
por un buratiño que tes no mandil.
Que tes no mandil,
que tes no mandil,
e ti que o tes,
sei eu que cho vin.

Heiche de contar un conto
na cabezalla do carro,
e se a cabezalla rompe
agárraste ao meu carallo.

E ti que o tes…

E ti tes o mexar torto,
conocincho no andare,
durme unha noite comigo
que cho hei endereitare.

E ti que o tes…

Se vas ao San Benitiño,
non vaias ao de Paredes,
que hai outro mais milagreiro,
entr’as pernas das mulleres.

E ti que o tes…

Din que a Antona non ten fondo,
mais a Antona fondo ten-he.
Se o trangallo vai pequeno
a Antona que culpa ten.

E ti que o tes…

A Maruxiña do fondo,
ten a paxara pelada,
por andar subindo ós pinos,
e baixar escarranchada.

E sei que a ten,
n’o pode negar,
que lla vin no río, cando iba lavar.
Cando iba lavar,
cando iba lavar,
e sei que a ten,
n’o pode negar.

…..

A cantiguiña aprendina o día de San Brais en Salcedo cantando cuns amigos. O informante dela non quere que figure o seu nome tal e como me gusta poñer nestas cantigas tradicionais, así que deixámola anónima e tradicional. Ten un par de estrofas que xa cantaba a “Señora Felicia Insuela” (Q.P.E) coa música do Caneco.

REFRÁNS, CANTIGAS E XANTARES DOS ARRIEIROS

ALGÚNS XANTARES QUE TEÑEN A SUA ORIXE NOS ARRIEIROS.

AS SOPAS D’UNTO.
Facíanse pro almorzo fritindo un anaco d’unto nunha tixola. Así que soltaba toda a grasa, botábaselle un cazo de auga e en canto fervía, probábase do sal, xa que que o unto ten ben dél, e coloreábase con pemento doce. Cortábanse unhas rebanadas de pan de broa e botábanse na tixola sempre cubertas pola auga. Deixabanse cocer uns 15 minutos, repousar un chisco e listo para o almorzo. Había quen lle botaba tamén un par de dentes de allo cortados en láminas.

CARNE AO CALDEIRO
Facíase de xantar na casa onde o arrieiro mercaba o viño. Este, poñía a carne e o pan que mercaba polo Carballiño e Cea, e o vendedor poñía os chourizos, as patacas e o viño.
A carne botábase nunca pota con auga e un bo anaco de unto. Deixábase cocer, cortábase en anacos e salpicábanse de pemento picante e aceite en crú.
Acompañábanse de cachelos.
A auga de cocer a carne, tomábase despois nunca cunca, ensopada de pan trigo.
A carne que sobraba do xantar, levaba o arrieiro para o camiño.
Según parece, este manxar, tamén o facían en grandes caldeiradas os galegos que tempos atrás iban á sega a Castela.

A RICHADA.
A Richada, é un prato tradicional da zona de Forcarei, por onde pasaban vaios camiños de arrieiros.
Según se conta, un dos arrieiros, que por alí pasaba, deulle á cociñeira da pousada onde se xantaba, un anaco de carne que traía para que lla pasase pola tixola.
A cociñeira puxo a tixola ao lume, e aínda non empezara a fritirse cando o arrieiro xa pedía que lla puxera na mesa porque tiña moita fame e moita presa.
– “Señor, a carne aínda richa, estalle moi dura. Espere unha mijiña mais que xa logo está” –dixo a cociñeira.
– “Non importa que esteña dura. Traija pracó que acabo de richala eu” -contestoulle o arrieiro.
Desde entón este prato recibe o nome de “Richada” e no Concello de Forcarei, faise a “Festa da richada” todos os anos.

SOPAS DE CABALO CANSADO
Non sei se será o mais tradicional dos postres dos arrieiros. Aínda hoxe fanse en moitos lugares da nosa xeografía e ben ricas que son.
Facíanas cando as mulas estaban moi esgotadas polo camiño andado e case que non se tiñan de pe.
O que facía o arrieiro era darlles unhas codeas de pan enchoupadas de viño tinto e enzoufadas de zucre. E así collian forzas suficentes para seguir o camiño.

 

REFRÁNS ARRIEIRILES

*Arrieiro que quere viaxar, ao ceo non pode mirar.
*As mulas a coces e os arrrieiros a paus e a voces.
*Arrieiro dunha besta, non gana para unha cesta.
*Encher un pipo valeiro, costa diñeiro
*Cando un arrieiro vende a bota, é que o viño sabe a pez ou que está rota.
*Arrieiros somos, e no camiño nos atoparemos.
*Arrieiro rabudo, malla na besta e malla no burro.
*Mentres leve auga o Miño, non faltará viño.
*Falar de viño e de diñeiro, é cousa dun arrieiro.
*Arrieiro dunha besta, cesteiro dunha cesta e pescador. de cana, perden mais ca ganan.
*De arrieiro a arrieiro non pasa o diñeiro.
*En Soutelo, moito pago e pouco bebo.
*O viño en cunca grande, o caldo en pote pequeño.
*Mula que pasea, ao arrieiro loquea.
*Val mais arrieiro dunha besta que criado dunha recua.
*Cando os arrieiros pelexan, págano as mulas.

 

COPLAS:

Os Alalás son utilizados basicamente nas cantigas de arrieiro. Son unha das formas musicais máis primitivas do folclore galego. Trátanse basicamente de coplas cantadas sen acompañamento de instrumentos e con ritmo libre no que se repiten as sílabas “A-la-lá” como un respiro despois de cada copla.

Teño que ir para Muimenta,
Cuns zoquiños de ameeiro,
Para que se diga de min,
Que son neto de arrieiro.

Arrieiros van baixando,
cara a terra do bo viño,
o pan mércano en Cea,
a carne no Carballiño.

Arrieiros son os homes,
arrieiros homes son;
levan amor feiticeiro
cravado no corazón.

A vida do arrieiro,
non hai vida coma ela;
a semana no carreto
e o domingo na taberna.

Lévame no carro, leva,
carreteiriño das uvas;
lévame no carro, leva,
comerei as máis maduras.

O cantar do arrieiro
é un cantar moi baixiño;
cando soa en Ribadavia
resoa no Carballiño.

O cantar do arrieiro
é un cantar moi guapo,
ten unha volta no medio
para dicir ¡ arre, macho!

A vida dos arrieiros
é moi mala de levar;
á noitiña déitanse tarde,
pola mañá madrugar.

Os arrieiros da Estrada
van polo Paraño arriba
mociñas de Vilapouca
téndelle a carne cocida

¡Válame Dios, ai de min,
poder que ten o diñeiro!;
¡Unha nena coma eu
casada cun arrieiro!

A vida dos arrieiros
éche unha vida pesada,
de día non oen misa,
de noite non dormen nada.

O primeiro amor que eu teña
ha de ser un arrieiro,
que non ten bota sen viño
nin ten bulsa sen diñeiro.

Non te cases co arrieiro
que leva a vida penada,
nin oe misa ós domingos
nin dorme solo na cama.

A muller de Roque Troque
está bailando na eira,
Roque Troque está mirando
como a muller se peneira.

O gaiteiro de Soutelo
foi tocar a Sta. Marta
e no medio do camiño
estragáronlle a gaita.

O que trae o arrieiro
é bo viño e non é auga,
alegría tráina o carro
para as tabernas da Estrada.

Arrieiro do viño son,
hoxe eiquí mañán na feira,
para min non ha faltar
unha vida pasaxeira.

 

CANTIGA DA TERRA DE MONTES

Fun o viño ao Ribeiro,
e pasei pola Almuzara,
e no alto de Soutelo
bateume a neve na cara.

Hai ruíña, hai ruada, vinde mozos e vellos á foliada.

O arrieiro de Murada
vai polo Paraño arriba,
mociñas de Vilapouca
téndelle a carne cocida.

¡Hai ruíña, hai ruada, vinde mozos e vellos á foliada.

ODA AO MEU CURMÁN ALFONSO DE MONEIXAS

O rapaz que está na foto,
recollendo o xamonciño,
é o meu primo Alfonso…
Meu curmau mais queridiño!!!

Non pensedes que o que digo,
digo por aproveitarme,
quél a min anque-no diga,
tenme un cariño ben grande.

Así que primiño Alfonso,
vaime dando un anaquiño,
se tes o coitelo cego,
cortámolo cun fouciño.

Todo o que estou dicindo,
que non che pareza mal,
anque só sean dúas lescas,
voute querer igual.

Pero non fagas o feo,
de deixarme sen probalo,
que un primo sempre e bó,
ata que se volve malo.

Pra rematar Alfonsiño!!!
Vaime poñendo hora e día,
que non sexa San Adrián,
i eu siga coa porfía.

Moitos bicos para ti,
para Carla e para Bea,
que se non convidas ti,
elas farán a tarea.

POR SANTA LUCÍA MINGUA A NOITE E MEDRA O DÍA.

POR SANTA LUCÍA MINGUA A NOITE E MEDRA O DÍA.
……Hoxe día 13 de Decembro, celebramos a Santa Lucía, e anque aínda faltan oito días para o solsticio do inverno para que empecen a medrar os dias e a encoller as noites, seguen vixentes algúns dos refráns da Santa decíndo que a partires de hoxe, medran os días.
……Según me contaba un amigo esta mañá, mentras debullabamos os graus de café en auga, parece ser que os refráns foron certos por culpa dos desfases do calendario xuliano. Seica o día de Santa Lucía, coincidiu co día do solsticio de inverno entre os anos 1325 e 1350, e no século XVI o día do solsticio chegou a ser incluso o 11 de decembro.
……Os días que van dende o 11 ata o 21 de decembro suprimironse en 1582 coa reforma gregoriana. Entón, e dende aquelas o día da Santa Lucía pasou a ser oito dias antes do solsticio.
……O que non sei, é se o nome de Lucía, que ven de luz (Lux) ten que ver con este feito tamén. E o que si sei é que por increíble que pareza, moitos séculos despois seguen vixentes estes refráns.
…………………
– Por Santa Lucía, a mais longa noite e o mais curto día.
– Por Santa Lucía, mingua a noite e medra o día.
– Pola Santa Lucía, medra un palmo o día.
– Santa Lucía, saca da noite e mete no día.
– Por Santa Lucía, inverno de noite e de día.
– Cando chove por Santa Lucía, chove un mes e mais quince días, e se chove por Santa Viviana, chove cuarenta días e unha semana.
– O que non é pro día de Santa Lucía, é pro outro día.
– Por Santa Lucía o allo quer ver o día.
– Santa Lucía, anda co porco á porfía.
– Se para Santa Lucía non hai neve na pía, haina para o outro día.

 

 

 

 

A MIÑA NETIÑA E A ÁRBORE DE NADAL

A MIÑA NETIÑA E A ÁRBORE DE NADAL
……Farto xa de estar tan farto de ver diante e ano tras ano o dichoso arboriño de Nadal, iste ano decidín “innovar” e pasar da árbore.
……E pensando, pensando…e xa que de cativo iba aos montes do Castelo, a buscar o piñeiro para poñerlle as bombillas, e solo dúas ou tres das de diario que lle poñia o meu tio Camilo, xa que as bolas de coloríns, aínda non chegaran ás aldeas… porqué non traer os montes do Castelo para Pontevedra, e que loceran como adorno de Nadal enriba da mesa?
……E nesas estaba, cando ocurrírseme que un tanque dos peixes de cristal (seica se chama así) non estaría nada mal para metelos e loceran alí dentro.
……Dito e feito. Marcheime ao monte cunha bolsa para metelo nela, e xa de paso fun a unha obra en construcción para coller algo de area, e así xuntar os montes do Castelo cos areais da Ría dePontevedra. A mais, merquei nos chinos unhas bombilliñas desas de 3€ a pilas,para que a cousa tivera aires de Nadal.
……Pero vai ti ver que tan pronto tiven todo montado, empecei a dar voltas darredor da mesa coas bombilliñas na mau, sen saber moi ben como poñelas dentro sen facer un derrame, e estragar o traballo feito.
……Non mirei xeito de poñelas. Falei conmigo mesmo e díxenme… “Pepe, non desfagas o que tanto che gusta ver así. Quita os chourizos do bote de cristal onde os tes metidos, e mete as bombilliñas nel.
……Dito e feito. Os montes do Castelo e a area da Ría de Pontevedra dentro dun tanque pros peixes, e as bombillas, dentro do bote dos chourizos.
……O conto foi, que cando estaba embelesado (que fermosa palabra… embelesado!) mirando para miña obra de arte, chegaron as fillas e a netiña para felicitarme polo meu cumpleanos. I eu todo cheo de ledicia, díxenlle á netiña sinalándolle o tanque dos peixes e o bote:
……– Nayma, mira que arboriño de Nadal mais fermoso fixo o avó!!! E botei unha risotada desas de satisfación que solo os que somos avós sabemos botar diante dunha neta.
……– E ela, coa súa inocencia, e nun perfecto castelán de Vigo, repuxo:
……– Abuelo, tu no sabes… Eso no és un árbol de Navidad!
……Jaaa. Canto se lles quere aos netos. Canto a quero. O que ela non sabe, é que eu xa sei que non é unha árbore de Nadal, pero tampouco llo vou dicir. Deixarei que siga coa súa inocencia de catro aniños.
……Bo Nadal para todos.

 

O LABREGO MAIS A VIUVA

O LABREGO MAIS A VIUVA
……A un labrego dos da contorna escangállaselle o tractor mentras gradaba nunha leira e levao ao mecánico da vila. Iste, dille que ten que deixalo un par de días porque hai que pedir unha peza que se esnafrou.
……O home, bota a andar de volta pra casa, e de camiño, pasa pola ferraxaría e compra un balde pra auga mais unhas caixas de chatolas pros zocos. E ao ser día de feira, merca tamén dúas galiñas e un parrulo.
……Mentres se atopa na veirarua pensando en como facer para levar camiñando todo o que mercou, achégaselle unha señora que lle pregunta por unha aldea que resulta ser a misma ca súa. Él dille que si quere acompañalo, que espere a que sexa capaz de coller ben as cousas que leva.
……E a señora, mirando para él dille:
……– Oi que pouco amañado é vostede. Mire, pon as caixas de chatolas dentro do balde e lévao nunha mau, o parrulo na outra e unha galiña debaixo de cada brazo.
……O granxeiro fai todo como lle dí, e agradecido empeza a andar a carón da señora ao mesmo tempo que lle comenta:
……– Coñezo un atallo que nos saca do camiño da aldea, e vai polo medio de unha fraga, pero aforramos un bo treito a mais de levarnos menos tempo chegar.
……A señora míra pro gandeiro con desconfianza e responde:
……-Son unha viúva solitaria, sen un home que me defenda. Como sei que non me vai poñer de cu contra dun carballo e vai abusar de min?
……– Pero señora! Aínda cando quixese facelo, como o fago? Levo un balde, unhas caixas de chatolas, dúas galiñas e un parrulo. Como tería que facer para abusar de vostede?
……-Pois moi facil: Pos o parrulo no chan, cóbrelo co balde, colocas as caixas de chatolas enriba para que non escape, e as galiñas aguántochas eu mentres. ¡¡Vese que non és moi amañado pras cousas!!

.- Contoumo o Señor Alfredo Fidalgo Rodríguez de 86 anos e veciño da parroquia do Marcón. Seica o sabe de escoitarllo a súa nai.

 

O CU DOS CESTOS

O CU DOS CESTOS
……Estaba chegando o día de arrincar nas patacas. Xa facía un tempo que se lles cortara a ramallada. Estaban ben maduras e a terra ben seca para non ter que sacudilas moito pra que a soltaran.
……Marica e Manuel, decidiron achegarse á feira do dezaoito, pensando en mercar uns cestos para levalas dende a leira ata o carro.
……Nesas estaban, cando mesmo entrando en Lalín, viron un cesteiro na beirarúa ofrecendo unha boa remesa, e moi axeitados para apañalas.
……Manuel, detivo o coche coa idea de mercar un par deles. Baixouse. Botou a andar cara o cesteiro, e cando estaba chegando onda él, Marica berroulle dende a ventaniña:
……– Manuel… ai Manuel… mira que teñan o cu jrande…  o cu ben jrande!!!
……Un paisaniño que pasaba á beira de Manuel, e que non debía saber moi ben de que iba o conto, marmuroulle polo baixo:
……– Eso, Eso… O que conta é que teñan ben a onde poder ajarrarse un.